Muzeum AK „Wiano” – Stowarzyszenie Żołnierzy Kresowych Armii Krajowej „Wiano”, Ich Rodzin i Przyjaciół

Muzeum Okręgu Wileńskiego AK „Wiano” zostało wymyślone i założone przez ppłk. Jerzego Urbankiewicza w Łodzi w roku 1990. Prezentacje pierwszych zakupionych i nadesłanych eksponatów miały miejsce w kościele pw. Św. Teresy na Bałutach (w parafii Urbankiewicza), w 1992 roku nowe i duże pomieszczenia na zbiory i dla tego muzeum zaproponował ks. prałat Tadeusz Bednarek. Budował właśnie nowy kościół na Teofilowie, przy kościele powstawało Gimnazjum i Liceum Katolickie im. Jana Pawła II, dobudowano duży budynek przyległy do kościoła a w nim dwa piętra „oddano” dla Stowarzyszenia i Muzeum „Wiana”. Tam też śp. Jerzy Urbankiewicz przystąpił z kolegami (Henrykiem Bogowskim, Janem Bekierem, Wacławem Cierpińskim, Medard Kozłowski, Zygmuntem Żytkiewiczem, Kazimierzem Laskarysem, Andrzejem Dyszyńskim i in.) do urządzania Muzeum Okręgu AK „Wiano”, kompletowania zbiorów, organizacji regularnych spotkań organizacyjnych, konkursów dla młodzieży szkolnej o wileńskiej Armii Krajowej.

Większość dużych i drogich zakupów broni strzeleckiej i białej, Urbankiewicz kupował za własne pieniądze, podobnie jak finansował wydawanie czasopisma „Wiano”; środki posiadał m.in. z odszkodowania jakie jego prawnik uzyskał za lata spędzone w łagrach sowieckich i z emerytury. Jak wspominała wdowa po Pułkowniku, płacił po kilka tysięcy złotych za przynoszone do ich domu karabiny, szablę – którą ktoś ukradł z muzeum… Niektóre eksponaty przynosili na wezwanie i apele ludzie dobrej woli – np. jeden z karabinów i lancę ofiarował Bronisław Awgul-bej, szafę biblioteczną i cześć pokaźnego zbioru książek do biblioteki Stowarzyszenia podarował Henryk Sipowicz-Bogowski, komplet mundurów wojskowych z okresu II wojny światowej przekazała dr Wacława Rydzyńska, wiele rzeźb i innych wileńskich eksponatów podarował Zbigniew J. Siemaszko, siodło ułańskie dał prof. Władysław Stanilewicz, 44 plansze z kopiami tablic z portretami przywódców i dowódców Polski Walczącej przekazał malarz Wiesław Śniadecki, mapę pól bitewnych Wileńszczyzny Olgierd Christa, drewnianą makietę Ostrej Bramy podarował Wojciech Grochowalski zaś artystyczny i techniczny wygląd gablot, plansz i ścian muzealnych są efektem pracy fotografika Andrzeja Dyszyńskiego. Wiele makiet i manekinów wykonał własnoręcznie Jerzy Urbankiewicz (m.in. gipsową Górę Trzykrzyską, makietę torów kolejowych z instalacją ich detonacji), są tu też jego pamiątki osobiste i obrazy-akwarele z łagru w Workucie.

Muzeum mieści się w jednym dużym (250 mkw) pomieszczeniu na I p. przybudówki do kościoła, nad zakrystią.

Do najcenniejszych zbiorów muzeum należą:

– dwa sztandary: sztandar wojskowy Okręgu Wileńskiego AK ufundowany i wykonany w latach 80. ze składek żołnierzy AK i mieszkańców Wilna, poświęcony 14 listopada 1987 roku w Warszawie, przekazany przez mjr. „Węgielnego” w 1989 roku pierwszemu chorążemu pocztu sztandarowego por. Pawłowi Bogdanowiczowi „Maczudze”. Od niego sztandar został przejęty przez Jerzego Urbankiewicza i jest przechowywany przez Stowarzyszenie Okręg Wileński Armii Krajowej „Wiano”, w muzeum, w przeszklonej gablocie. W poczcie sztandarowym byli: Medard Kozłowski (chorąży), Zygmunt Żytkiewicz, Kazimierz Laskarys, Bolesław Pietkiewicz. Drugim sztandarem jest sztandar pułkowy 86 PP AK, kopia sztandaru 3. Brygady „Kmicica”;

– broń strzelecka używana przez Brygady Wileńskie AK (karabiny, ręczne karabiny maszynowe, pistolety maszynowe, broń osobista), są tu więc: Mossiny, Mauzery, PPS, MP, MG, FN; pistolety: Vis, Parabellum, P-38 Walther;

– broń biała: lance, szabla, bagnety;

– siodło kawaleryjskie wz. 1936;

– ordery i odznaczenia w tym pierwszy Order Wojenny Virtuti Militari nr 13.937 (V klasy) nadany Pawłowi Bogdanowiczowi ps. „Maczuga”, odznaczenia AK;

– taśmy nabojowe, pojedyncze sztuki różnej amunicji (oczywiście przewiercone i bez prochu);

– dokumenty osobiste kombatantów, prasa konspiracyjna wileńska;

– przedmioty osobistego użytku z łagrów sowieckich, kajdany, zdjęcia i inne pamiątki m.in. z Workuty;

– urny z ziemią z pól bitewnych żołnierzy pochodzących z Wileńszczyzny;

– kilkanaście wiszących gablot formatu 70×100 cm z opisem i fotografiami dokumentującymi poszczególne Brygady Wileńskie AK, Komendę i sztab Okręgu Wileńskiego AK, Kedyw i Egzekutywę, Oddział Rozpoznawczy Komendanta Okręgów, Prasę konspiracyjną, Workutę, Miedniki i Kaługę, Ponary, tablicę z działaczami Związku Wolnych Polaków zamordowanych przez oddział Litwinów z Ypatygas Burys;

– Panteon Polski Walczącej (44 plansze);

– krzyż drewniany na jaki składali przysięgę żołnierze wileńskiej AK;

– mundury, lornetki, mapniki, mapy;

– rzeźby osób i symboli Wilna;

– hełmy z różnych armii II wojny światowej, odłamki bomb lotniczych;

– na całej powierzchni muzeum znajduje się mnóstwo zdjęć.

Założono Księgę Pamiątkową, do której wpisywały się osoby wizytujące muzeum – niestety od kilku lat jest ona w niewiadomym miejscu… a był to cenny dokument żywotności muzeum. Nawiązano od razu kontakty z łódzkimi liceami, skutkiem czego w muzeum odbywały się wykłady o historii Armii Krajowej (w szczególności Okręgu Wileńskiego). Lekcje te zostały wznowione w 2018 roku przez nowego prezesa zarządu.

W każdą pierwszą niedzielę miesiąca w godz. 10-12 muzeum otwarte jest dla wszystkich chętnych, można go także zwiedzić w każdym dogodnym terminie po telefonicznym umówieniu się z zarządem. (WG)